شناسنامه و استاندارد آب درمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد

تاریخچه آب درمانی

در خلال قرن هیجدهم میلادی، استفاده از آب در پزشکی رواج یافت و اصطلاح هیدروتراپی از همان زمان رفته رفته بر سر زبان ها افتاد. در اوایل قرن بیستم دلایل علمی کافی در اثبات خواص درمانی آب سرد و گرم بدست آمد و امروزه متخصصین سلامت بطور روز افزون بر استفاده از آب، جهت تسهیل در حرکات درمانی تاکید می کنند.

بیماران نیز به دلیل احساس آرامش و نشاط و آسانتر شدن انجام حرکتهای درمانی از طرفداران این روش درمانی هستند.

باید به این نکته هم اشاره نمود به همان میزان که این روش برای بیماران راحت تر است ولی برای درمانگر مشکلات خاص خود را دارد. کار کردن با بیمار در آب به صرف انرژی، دقت بیشتر و تجربه کافی نیاز دارد.

آبدرمانی در کشور ایران

در کشور ما برای ضد عفرنی اکثر استخر ها از کلر بجای ازن استفاده می کنند که آسیبهایی نظیر تغییر شکل ناخن، قرمزی چشم، خارش پوست، ابتلای غیر معمول به آسم ناشی از بخارات سمی را برای درمانگر به دنبال دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.

امروزه در بسیاری از استخرها افرادی با گذراندن دوره های کوتاه مدت به نام آبدرمانی مبادرت به کار درمانی در رابطه با بیماران می کنند. که متاسفانه مشکلاتی هم برای بیماران به دنبال داشته است. برای تمایز و جلوگیری از اشتباه بیماران ما از واژه فیزیوتراپی در آب استفاده می کنیم.

تعریف و تشریح خدمت آب درمانی در هیدرومِد

انجام تمرینات درمانی در محیط آب و استفاده از ویژگیهای مکانیکی، فیزیکی در دمای آن جهت اجرای برنامه درمانی بیمار که شامل تکنیکهای درمانی فیزیوتراپی مانند استفاده از الگوهای PNF. تکنیکهای متحرک سازی مفصل، تکنیکهای آزاد سازی بافت، تمرینات مقاومتی جهت تقویت عضلات و لیگامانها، تمرینات کششی برای انعطاف پا. تمرینات استقامتی و تمرینات تعادلی می باشد.

فیزیوتراپی در آب شامل قسمت های زیر می باشد:

ویرپول

هایبر تانک

حمام متضاد

استفاده از آکواریم آب برای انجام تمرینات درمانی

استفاده از استخر برای انجام تمرینات درمانی

یکی از موارد استفاده فیزیوتراپی در آب برای بیماران سوختگی می باشد.

اقدامات ارائه خدمت در سه مرحله صورت می گیرد:

*مرحله قبل ان اجرای خدمت که شامل ۳ قسمت می باشد.

1- ارزیابی کامل بیمار که شامل ثبت تاریخچه بیماری، سنجش قدرت عضلات، اندازه گیری دامنه مفاصل، بررسی رفلکس ها، ارزیابی وضعیت عضلات از نظر کوتاهی با وجود نقاط فیبروزه یا گره های عضلانی، بررسی هماهنگی عضلانی, تعادل و پوسچر بیمار می باشد.
2- طرح ریزی برنامه درمانی که متناسب با مشکلات بیمار باشد .

3- آماده کردن بیمار برای انجام تمرینات داخل آب که لازمه آن آشنایی با شرایط و محیط آب و تفاوت انجام حرکات در در محیط خشکی و آب می باشد. در صورت هراس بیمار از آب، آرامش سازی و ایجاد اطمینان از شرایط أمن این محیط و کاهش اضطراب.
داخل آب نمودن بیمار که در صورت عدم توانایی استفاده از وسائل کمکی مانند جرثقیل حمل بیمار لازم می باشد .

* مرحله حین خدمت

1 – اجرای برنامه طراحی شده جهت درمان استفاده از ورپول قبل از انجام تکنیکهای دستی، کاربرد ابزار شناوری و تعلیق اندامهای بیمار و نیز امکانات ایجاد مقاومت در آب

۲- حضور درمانگر داخل آب کنار بیمار جهت کنترل حرکات بیمار

٣- کنترل علائم حیاتی بیمار در هنگام انجام تمرینات داخل آب، بخصوص سالمندان، بیماران دیابتی و بیمارانی که مشکلات قلبی دارند۔

* مرحله بعد از انجام خدمت

بعد از یک الى چند جلسه درمانی، بیمار باید مورد ارزیابی مجدد قرار گیرد تا در صورت نیاز در برنامه درمانی او تغییراتی صورت گیرد. بیماری که تحت عمل جراحی بازسازی لیگامان کروشیت قدامی قرار گرفته است. در هفته دوم که ۹۰ درجه خم شدن زانو کسب شد. باید چرخش داخلی و خارجی زانو کامل شود.

پیگیری وضعیت بیمار چند هفته بعد از اتمام جلسات درمانی ضروری می باشد تا توصیه های تکمیلی به او ارائه گردد.

ضرورت ارائه خدمت آب درمانی در هیدرومِد

به دلیل ویژگی های آب، انجام حرکات در آن در بعضی جهات برای بیمار راحت تر خواهد بود و با توجه به نقش حمایتی آن به علت نیروی ویسکوزیته و هیدرواستاتیک، ثبات وضعیت بیماری که با مشکل تعادل روبرو می باشد بیشتر تامین می شود و اعتماد بنفس بیمار افزایش می یابد.
سالمندان، بیماران نرولوژیک مانند MS و بیماران CVA تمایل بیشتری به انجام تمرینات در آب دارندو احساس توانمندی و استقلال بیشتری می کنند.
ایجاد آرامش و نشاط حاصله، از آثار روانی مشکلاتشان می کاهد و روند بهبودی آنان را تسریع نموده و یا از سرعت افت توان بیمار می کاهد.
مطالعات نشان داده اند که انجام حرکات در آب می تواند باعث افزایش قدرت و استقامت عضلانی بیماران MS شود.
هرم رشد جمعیت به سوی سالمندی است و نیاز به تغییر در الگوی بهداشت و سلامت آنها که یکی از مشکلات اساسی جامعه می باشد، حس می شود.
استفاده این تمرینات داخلی آب یک روش غیر دارویی است که آثار و پیامدهای سوء دارو را ندارد و می تواند بر روی کاهش درد مزمن سالمندان اثرات زیادی داشته باشد و نیز باعث بهبودی فیزیولوژیکی قلبی عروقی، توانمند سازی گام برداری، بھبودی تعادل و کاهش زمین خوردن، کارایی عملکردی و کاهش افسردگی و اضطراب او شود.
درمانگر با دسترسی سه بعدی به بیمار به علت نیروی شناوری، تکنیکهای درمانی را راحت تر و بهتر انجام می دهد.
استفاده از آب در طی درمان خطر صدمه در طی برنامه های حرکت درمانی را کمتر خواهد نمود.
بیمارانی که بعد از جراحی های مختلف ممنوعیت تحمل وزن بطور کامل یا نسبی دارند، در داخل آب به دلیل غوطه وری و کاهش وزن می توانند فعالیتهای تحمل وزن را سریعتر شروع کنند که موجب کاهش هزینه های درمانی و تسریع روند بهبودی خواهد شد.
بیمارانی که مبتلا به دردهای مزمن کمری هستند به علت سال ها درگیری با آن که ناتوانی های زیادی برای آنها بوجود آورده، دچار افسردگی می شوند. مطالعات حاکی از آن است که انجام تمرینات درمانی در آب باعث کاهش درد، اضطراب و بهبود عملکرد آنان شده است.
بیمارانی که مبتلا به استئوآرتریت مزمن زانو و هیپ (لگن) می باشند. راه رفتن روی تردمیل داخل آب یکی از فعالیتهای مناسب جهت افزایش تحرک و بهبودی و اصلاح راه رفتن آنان می باشند.
انجام حرکات اصولی درمانی در آب موجب بهبود عملکرد و ضربان قلب می گردد. فشار هیدرو استاتیک آب باعث رسیدن خون از اندام تحتانی به ناحیه توراسیک (قفسه سینه) می گردد.

فرد یا افراد صاحب صلاحیت جهت تجویز (Order) خدمت و استاندارد تجویز آب درمانی:

کلیه متخصصین پزشکی در حوزه ی مرتبط و پزشک عمومی (در مواردی که به پزشک متخصص دسترسی نباشد) می توانند در خواست فیزیوتراپی در آب را بدهند.

ویژگی های ارائه کننده اصلی صاحب صلاحیت جهت ارائه خدمت آب درمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

مسئولیت ارائه خدمت بر عهده فیزیوتراپیست می باشد. فیزیوتراپیست دارای حداقل مدرک کارشناسی می تواند این خدمت را ارائه کند.

عنوان و سطح تخصص های مورد نیاز (استاندارد) برای سایر اعضای تیم ارائه کننده خدمت آبدرمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

استانداردهای فضای فیزیکی و مکان ارائه خدمت آب درمانی:

۱ . ویرپول جهت اندام ها یا تمام بدن، یک متر در یک متر
۲. هابر تانک حداقل دو متر در دو متر
٣. استخر برای انجام این خدمت به یک محیط آب با مساحتی که حداقل یک درمانگر بتواند در دو قسمت عمیق و کم عمق (یک متر و نیم) بیمار را تحت درمان قرار دهد، نیاز است.
این محیط باید شرایط مناسب برای پذیرش بیمار را داشته باشد. کف پوش مناسب که از سر خوردن بیمار جلوگیری شود. تهویه اصولی و پله ایمن برای داخل و خارج شدن بیمار از آب.
دمای آب باید بین 32.5 الی 36 درجه سانتیگراد باشد و دمای محیط باید دو درجه گرمتر از آب باشد.
استانداردهای مناسب یک استخر به دو دسته قسمت سخت افزاری و نرم افزاری تقسیم می شود. بر اساس استاندارهای سخت افزاری باید مصالح مورد استفاده استخر مناسب رطوبت و ساختمان و فضا تامین کننده مسائل بهداشتی، روشنایی مناسب، کف پوشش مناسب و مصالح بکار رفته در دیوارها و کل فضا باید قابل شستشو باشد.
ایمنی افراد داخل استخر در هنگام آتش سوزی در نظر گرفته شود. وجود میله و قلاب های اطراف استخر برای مواقع اضطراری ضروری است.
ویژگیهای نرم افزاری که شامل حضور ناجیان غریق، وسایل کمکی نجات غریق مثل تیوپ و میله نجات و غیره می باشند.

تجهیزات پزشکی جهت آب درمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

داروها، مواد و لوازم مصرفی پزشکی جهت آب درمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

ویزیت آبدرمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

اندیکاسیون های دقیق جهت تجویز آب درمانی (فیزیوتراپی در آب) در هیدرومِد:

۱) در سالمندان

۲) در بیماران نورولوژی

۳) در بیماران با اختلال عضلانی اسکلتی

4) بیماران ارتوپدیک

۵) بیماران روماتولوژی

6) سوختگی ها

دامنه نتایج مورد انتظار، در صورت رعایت اندیکاسیون های مذکور:

در رابطه با نتایج مفید آبدرمانی در سالمندان و بیماران نورولوژی مطالعات بسیاری انجام شده و مقالات عدیده ای وجود دارد. در مطالعه ای مروری بر مقالاتی که به بررسی مقایسه تاثیر تمرینات در دو محیط آب و خشکی در افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو و هیپ بر کارایی عملکردی، تحرک و وضعیت سلامتی، پرداخته بودند، نتایج حاکی از اثرات یکسان درمانی بود ولی روش داخل آب جایگزین بسیار مناسب برای انجام حرکاتی است که این بیماران در خشکی بسختی قادر به انجام آن بودند. در نتیجه اعتماد به نفس بیشتری پیدا کرده و تمایل بیشتری به ادامه درمان داشتند.

در مطالعه ای در بیماران با مشکلات عضلانی اسکلتی مانند استئوآرتریت، کمر درد، فیبرومایالژیا که از دردهای مزمن رنج می بردند و فعالیت های فیزیکی و کیفیت زندگی آنها تحت تاثیر قرار گرفته بود، مقایسه ای بین تاثیر تمرینات درمانی داخل آب و خشکی انجام شد و نتایج حاکی از موثر بودن تمرینات داخل آب به اندازه خشکی بود ولی کاهش اضطراب و افسردگی ناشی از دردهای مزمن در بیماران معنی دار بود.

شواهد علمی در خصوص کنتراندیکاسیون های (منع استفاده) دقیق آب درمانی:

1. بیماران با اختلالات قلبی ریوی شدید که ظرفیت حیاتی آنها کمتر از یک لیتر می باشد.
2. بیماران که فشار خون غیر طبیعی داشته و مبتلا به آنژین صدری می باشند
3. بیماران با درگیری عروق محیطی شدید

4. بیماران مبتلا به اختلالات کلیوی شدید

5. زخم های باز، کلستومی، عفونت پوستی، قارچ پا

6. عفونت های دستگاه فوقانی تنفس

7. بی اختیاری کنترل ادرار و مدفوع

8. بیماران مبتلا به صرع

9.بیمارانی که شدیدا از آب هراس دارند.

مدت زمان ارائه هر واحد خدمت:

زمان لازم برای ارائه خدمت در مورد استفاده از هابر تانک و یا استخر 45 دقیقه ویرپول ۱۵ دقیقه حمام متضاد ۱۵ دقیقه

مدت اقامت در بخش های مختلف بستری جهت ارائه هر بار خدمت آبدرمانی:

نیاز به بستری شدن بیمار نیست. برای بیماران بستری هم امکان استفاده از آب برای افزایش انعطاف پذیری و تحرک اندام ها و کاهش اِدم وجود دارد. استفاده از یک ویرپول سیار که به صورت سیلندر و اندام در آن قرار می گیرد و دستگاه به پمپ متصل می باشد.

حقوق اختصاصی بیماران مرتبط با خدمت آب درمانی

بیمار حق دارد از روند درمان مطلع باشد و اینکه علت انتخاب برنامه درمانی او چه بوده است. او محق است از درصد اثربخشی طرح درمانی خود آگاه شده و خطرات و آسیبهای احتمالی این روش درمانی برایش روشن باشد.

چه خدمات جایگزینی (آلترناتیو) برای خدمت بررسی آب درمانی، در کشورمان وجود دارد:

تنها جایگزین خدمت مربوطه، انجام تمرینات در خشکی زیر نظر فیزیوتراپیست می باشد.

مقایسه تحلیلی خدمت مورد بررسی نسبت به خدمات جایگزین:

در نهایت، اولویت خدمت با توجه به سایر جایگزین ها، چگونه می باشد؟

اگر شرایط برای آب درمانی به لحاظ مکان و امکانات مناسب باشد در بیمارانی که کیس آب درمانی هستند، اثرات مثبت خیلی بیشتر از انجام تمرینات در خشکی خواهد بود.

ایجاد نشاط و آرامش که به دنبال درمان در داخل آب ایجاد می شود آثار روانی ناشی از مشکلات مزمن را کاهش می دهد که این نیز خود باعث بهبودی سریعتر می گردد.

بیماران با محدودیت حرکتی مفصل به دلیل درد کمتر در پایان یک جلسه درمانی در آب، خشنودتر بنظر می رسند. بیماری که در خشکی از عدم توانایی راه رفتن بدون وسیله کمکی افسرده می باشد از راه رفتن در آب به تنهایی بسیار خوشحال است و لبخند رضایت بر لب دارد و از اتمام زمان درمان داخل آب ناراحت می شود.

ولی اگر محیط آب و خارج آن سرد باشد بیمار ریلکسیشن لازم را بدست نمی آورد. یا مثلا در بیماران MS اگر دمای آب بیشتر از ۲۹ درجه سانتیگراد باشد می تواند ایجاد کوفتگی نماید.

بیمار حرکات را در آب بسیار راحتتر انجام می دهد بنابراین اگر درمانگر صلاحیت لازم را نداشته باشد و حرکات بیمار را کنترل نکند، باعث صدمه و آسیب بیشتر بیمار خواهد شد.

منبع:

شناسنامه و استاندارد خدمت آبدرمانی ویرایش سال 95

تدوین کنندگان:

دکتر اسماعیل ابراهیمی تکامجانی: استاد و رییس دانشگاه علوم تواناخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران و دبیر هیات ممتحنه وارزشیابی فیزیوتراپی و اعضای مصنوعی

دکتر سید منصور رایگانی: استاد و مدیر گروه طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، رییس انجمن طب فیزیکی و دبیر بور ممتحنه طب فیزیکی و توانابخشی

دکتر سید احمد رییس السادات: دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی

دکتر محمد علی محسنی بندپی: رییس انجمن فیزیوتراپی

دکتر جواد صراف زاده : دانشیار دانشگاه علوم پزشکی ایران و دبیر انجمن فیزیوتراپی ایران و دبیر علمی قطب علمی آموزشی فیزیوتراپی ایران

دکتر محمد اکبری: استاد دانشگاه علوم پزشکی ایران و عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست علی الستی: عضو کمیته فنی انجمن فیزیوتراپی و عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست مهرداد بهرامیان: مسئول کمیته فنی انجمن فیزیوتراپی و عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست محمد جعفر پوربهزادی: عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست شقایق فولادوندی: عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست هوشنگ امامی: عضو کمیته نگارش شناسنامه

دکتر پریسا ارزانی: عضو کمیته نگارش شناسنامه

فیزیوتراپیست هنگامه نیکجوی: عضو کمیته نگارش شناسنامه

تحت نظارت فنی: استانداردسازی و تدوین راهنماهای بالینی

دکتر علیرضا اولیایی منش، دکتر مجید داوری، دکتر آرمان زندی، دکتر آرمین شیروانی، مجید حسن قمی،دکتر عطیه صباغیان پی رو، دکتر مریم خیری، دکتر بیتا لشکری، مرتضی سلمان ماهینی